Wat een ironie. Juist nu de uitdrukking 'Big Brother is watching you' wegens veelvuldig gebruik zijn waarde heeft verloren, is het moment aangebroken om alarm te slaan. De Nederlandse overheid acht het noodzakelijk dat elk telecommunicatienetwerk aftapbaar is. Zodat politie, als het aan de Europese ministers van Justitie ligt, online kan gaan surveilleren. En uit een recent rapport van het Europees Parlement blijkt dat zowel Europese als Amerikaanse inlichtingendiensten dat reeds op grote schaal doen. In de jacht op de georganiseerde misdaad laat justitie zich leiden door wat technisch mogelijk is in plaats van wat maatschappelijk wenselijk is. Van enig respect lijkt nauwelijks nog sprake.

Gemiste kans
Afgelopen donderdag vond in De Balie een debat plaats over aftappen, onderdeel van de nieuwe Wet op de Telecommunicatie. Alle betrokken partijen - behalve gebruikers - waren aanwezig: ambtenaren, providers, juristen, operators, technici en politie. Het belangrijkste discussiepunt was het kostenplaatje. De overheid wil dat de kosten voor het tap-geschikt maken van netwerken (telefoon, gsm, internet, enz.) voor rekening komt van de exploitant. De exploitanten waren het daar niet mee eens. "Dat kost ons tientallen miljoenen", aldus een afgevaardigde van PTT Telecom.

Het debat was een gemiste kans. Het kostenplaatje is niet relevant zolang er geen overeenstemming is over de principiële, juridische en technische aspecten van aftappen. Willen we wel dat justitie en politie elk denkbaar technologisch middel gebruiken zonder dat duidelijk is hoe groot de "ongewenste bijvangst" is van aftappen? Wat verstaat de overheid precies onder "vertrouwelijke communicatie" in de voorgestelde herziening van de Grondwet, artikel 13? En wat zijn de implicaties van de Wet Computercriminaliteit II die enerzijds stelt dat "zorgvuldige" providers geen preventief onderzoek onder abonnees hoeven te doen naar strafbaar materiaal (dat zelfs niet mogen) en anderzijds providers verplicht mee te werken aan een opsporing? Als hetzelfde wetsvoorstel stelt dat e-mail tussen twee personen nooit strafbaar kan zijn en vertrouwelijk is waarom kloppen politiefunctionarissen dan aan bij providers om mailboxen te tappen? Valt een mailinglijst ook onder "besloten" communicatie? En maakt encryptie, dat minister Sorgdrager alsnog wil toestaan, de hele discussie over tappen niet overbodig?

Overheid heeft haast
Dat zijn veel en belangrijke vragen die de overheid voor zich uit schuift. De regering heeft een Europese deadline te halen en wil de zaak rond hebben voor de Tweede Kamerverkiezingen in mei. Een maatschappelijk debat wordt zorgvuldig vermeden. En dat terwijl Nederland reeds wereldwijd koploper is in het afluisteren van telefoongesprekken volgens een rapport van de Registratiekamer. Diezelfde Registratiekamer luidde bovendien in november vorig jaar de noodklok over de nieuwe telecommunicatiewet. In een ongevraagd advies aan de Tweede Kamer betoogde de Registratiekamer dat het wetsvoorstel een bedreiging vormt voor het communicatiegeheim, waarbij het risico bestaat dat de huidige bevoegdheden van politie, justitie en inlichtingendiensten "op ontoelaatbare wijze worden uitgebreid."

"Het nieuwe medium inspireert de overheid eerder tot maatregelen van openbare orde dan tot die welke aan grondrechten in de nieuwe media dezelfde bescherming geven als in de oude media", schreef professor Dommering, hoogleraar Informatierecht, in het NRC. De overheid weet zich blijkbaar geen raad met internet en maakt overhaaste beslissingen. A. Patijn, afgevaardigde namens het ministerie van Justitie, hammerde er tijdens het debat in De Balie op dat alles aftapbaar moet zijn, want "aftappen blijkt een effectief middel." Hoe ziet justitie dat technisch eigenlijk voor zich?

Local loop
Een van de deelnemers aan het debat was Erik Huizer, directeur van het SURFnet Expertisecentrum. Tijdens het debat legde hij uit waarom grootschalig tappen op internetniveau geen zin heeft. In het kort: een e-mail wordt tijdens het verzenden via internet opgedeeld in pakketjes. Deze pakketjes zijn voorzien van een afzendadres (IP-nummer) en een bestemmingadres (eveneens een IP-nummer) en kunnen elk een aparte route afleggen. Stel, de politie onderschept één van die pakketjes. Dan heeft de politie daar niets aan, want de andere pakketjes zijn nodig om de data te kunnen 'lezen'. Bovendien is zo'n pakketje gekoppeld aan een IP-adres, niet aan een persoon. En wat als de verdachte inlogt vanaf zijn werk, of vanuit de bibliotheek?

Huizer pleit voor tappen in de local loop: het stuk verbinding tussen eindgebruiker en de centrale. "De kans is vrij groot dat de politie bij een onderzoek ook spraakverkeer afluistert. Dat doen ze in de local loop. Dan kun je net zo goed ook daar het dataverkeer tappen. Je hebt dan meer zekerheid wiens data het is." Maar ook de local loop methode heeft zo zijn nadelen. Huizer: "Het probleem is dat de local loop geen juridisch gedefinieerde term is. Er is niet alleen sprake van een telefoonlijn, maar er is ook ISDN, de kabel, dadelijk ADSL en in de Verenigde Staten kan men zelfs via de waterleiding op internet. Dan krijgt aftappen een hele andere betekenis." Huizer lacht maar is zich bewust van de ernst van de zaak. Over de diverse wetsvoorstellen zegt hij: "Mijn indruk is dat de opstellers nog nooit op internet zijn geweest."

Openbare orde
Tijdens het debat merkte iemand op dat justitie met tappen kiest voor het duurste en tevens minst effectieve middel. "Criterium voor strafbaarstelling dient te zijn of door bepaald handelen de openbare orde is geschaad. (..) In deze zin is bijvoorbeeld veel van de communicatie op Internet, met zijn miljoenen en eenvoudig tot stand te brengen aansluitingen, zeker openbaar (de meeste newsgroups, websites)", schrijft minister Sorgdrager in haar toelichting op de Wet Computercriminaliteit II. Als de overheid de openbare orde op internet wil bewaren, dan biedt het Net daar zelf de bronnen voor. Een goed voorbeeld is DejaNews, the source for internet discussion groups. Is iemand verdacht, doe een power search op zijn e-mail adres en je krijgt al zijn postings netjes opgesomd. Justitie (en providers) kan zich een hoop geld besparen als zij een Nederlandse 'DejaNews' opzet.

Het is jammer dat geen enkele politicus zijn lot aan dit soort kwesties durft te verbinden. Iemand die zich in deze moeilijke materie verdiept en stelling neemt. Tappen is geen zaak voor justitie alleen, dit gaat ons allemaal aan. Dit klinkt wellicht wat melodramatisch, maar heb jij zin om vaste klant bij de Spy Shop te worden?  

h o m e  |  a r c h i e f  |  r e a c t i e  |  c o m m e n t a a r